یکی از وعدههای انتخاباتی رئیس جمهور جدید، برداشتن #فیلترینگ است. فارغ از اینکه این اقدام شدنی یا نشدنی است، جا دارد تصمیم فیلترینگ در سال ۱۴۰۱ مورد بررسی قرار گیرد. چون برخی دلیل شکست نامزدهای جبهه انقلاب در انتخابات را فیلترینگ معرفی میکنند و بنابراین جا دارد که این تصمیم به مثابه یک تجربه حکمرانی در نظام مورد بررسی قرار گیرد.
قبل از اغتشاشات
مرکز ملی فضای مجازی با روی کار آمدن دولت شهید رئیسی و وزارت آقای #زارع_پور، در بهار سال ۱۴۰۱، یک برنامه کامل و مفصل برای مهاجرت مردم به سکوهای داخلی تدوین کرد که چهار فاز (پیشامهاجرت، عمومی سازی، ماندگاری و دافعه بخشی اقتصادی) داشت.
این مباحث در جلسات کمیته پیام رسانها از ابتدای ۱۴۰۱ به دقت دنبال میشد که طی یک #برنامه_یکساله_مهاجرت مردم به پیامرسانهای داخلی شکل بگیرد. البته بین صاحب نظران راجع به امکان فیلترینگ اینستاگرام بعد از این یک سال اختلاف نظر بود که صورت بگیرد یا نه.
اما اغلب تصمیم گیران بر این باور بودند که اگر این چهار فاز به درستی انجام شود، نیازی به فیلترینگ نیست. فاز پیشامهاجرت در تابستان ۱۴۰۱ اجرا شد اما به دلایلی دستاوردهایی محدود داشت.
بعد از اغتشاشات
فیتلرینگ اینستاگرام و واتس اپ با وقوع اغتشاشات ۱۴۰۱، تصمیم به فیلترینگ دو سکوی امریکایی واتساپ و اینستاگرام توسط نهادهای عالی امنیتی گرفته شد. در ادامه مرکز ملی که در اصل تصویب فیلترینگ نقشی نداشت، تصمیم گرفت این تهدید را به فرصت تبدیل کند و دست کم برای تقویت مهاجرت به سکوهای داخلی و برنامهای که پیش از آن در دست پیگیری داشت، از این اهرم استفاده کند.
نتیجه آنکه فاز اول مهاجرت که حضور در پیام رسانهای داخلی بود، موفق شد و بیش از ۶۰ درصد مردم از پیام رسانهای داخلی استفاده کردند.
ذکر این نکته مهم است که آن زمان پیشنهاد جدی دیگری روی میز سیاستگذاران نبود غیر از #رهاسازی یا #فیلترینگ یا #مذاکره. برای مثال در گزارشی که #مرکز_رشد_دانشگاه_امام_صادق علیه السلام تهیه کرده بود، مهمترین راهکار پیشنهادی، «فیلترینگ دائم اینستاگرام و رفع فیلتر واتس اپ و تلگرام (مشروط به توافق رسمی با تلگرام)» بود.
مذاکره با تلگرام همان زمان در جلسات کمیته پیامرسانها بحث شد که به سادگیای که تصور میشود نیست و با توجه به ضربهای که #فیلترینگ_تلگرام به پروژه «تون» زده است، تلگرام دهها پیش شرط و احتمالاً خسارت برای این ایام طلب خواهد کرد.
مذاکره مستقیم با متا برای تاسیس دفتر هم با توجه به بیتوجهی او به پیامهای جمهوری اسلامی میسر نبود و این کار در نهایت از طریق نامه نگاری صورت پذیرفت که بینتیجه ماند.
لوازم موفقیت فیلترینگ برای توفیق در فیلترینگ (یعنی مهاجرت اغلب جمعیت کاربران و حضور ماندگار در سکوهای داخلی) نیاز به پیگیری دست کم چهار لایه فنی، اقتصادی، فرهنگی رسانهای، و حقوقی قضایی بود که به سرنوشت هر لایه مختصر اشاره میشود:
1️⃣فنی و تکنیکی
در بخش توانمندی فنی و فناورانه طبیعتاً و قطعا پروژه مهاجرت موفق بود. خاطر دوستان هست که در سال ۹۷ (به شدت) و سال ۱۴۰۱ (به آرامی) بسیاری دلسوزان نظام میگفتند که پیامرسانهای داخلی امکان میزبانی از ۴۰-۵۰ میلیون نفر ندارند و اگر هم داشته باشد مردم هرگز اعتماد نمیکنند که پیامرسان داخلی نصب کنند.
اما حمایتهای جدی وزارت ارتباطات و تلاش شبانه روزی تیم فنی پیام رسانها نشان داد که اگر «پشتیبانی در حاکمیت» و «صبر استراتژیک در مردم» وجود داشته باشد امکان بومیسازی بسیاری از فناوریهای لبه وجود دارد.
این نکته هم گفتنی است که اگر پیشنهاد مرکز رشد درباره #بازگشایی_واتساپ و مذاکره با تلگرام اجرایی میشد، طبیعتا چنین دستاوردی هرگز رخ نمیداد. در این بین مرکز ملی علاوه بر بخش فنی، تلاش کرد که اختلافات و تعارض منافع دستگاهها را به حداقل برساند، و رفتار هماهنگ در لایه حاکمیتی (علی رغم مخالفت برخی مسئولان با فیلترینگ) حول حمایت از سکوهای داخلی ایجاد کند که در این هم موفق بود.
مرکز ملی میدانست که موفقیت فیلترینگ وابسته به پیشبرد همه این چهار لایه است. اما متاسفانه سایر بخشهای حاکمیت در این زمینه همراهی لازم را نکردند.
2️⃣رسانهای و اجتماعی
دومین بخشی که در موفقیت فیلترینگ نقش جدی داشت، همراه سازی افکار عمومی بود؛ در لایه تبلیغات رسانهای و اجتماعی فقط #صداوسیما (تاحدی) پای کار آمد و بسیاری از دستگاههای فرهنگی مدعی و حتی نهادهای وابسته به حاکمیت مثل #سازمان_تبلیغات_اسلامی، قرارگاههای سپاه و بسیج و… هیچ کدام پای کار اقناع مردم نسبت به فیلترینگ نیامدند.
حتی خود مرکز ملی در این فضا ترجیح داد فحش فیلترینگ را نخورد و سیاست گذاری پشت درهای بسته انجام بدهد و هیچ ظهور و بروز تبیینی و ترویجی نداشته باشد.
3️⃣حقوقی قضایی
در این لایه، قوه قضائیه «حمایتهای قضایی و محتوایی» نسبت به پیام رسانهای داخلی (تقریباً نزدیک به یک سال) صورت داد. ولی در لایه «قانونی» هیچ اقدامی برای حمایت از سکوهای داخلی و مخالفت با سکوهای خارجی (چه در قالب #طرح_صیانت و چه مدلهای دیگر) صورت نپذیرفت.
حتی امور بدیهی مانند #جرم_انگاری #فروش_فیلترشکن به دلیل نزدیکی به انتخابات مجلس انجام نشد. اقداماتی مانند #معافیت_مالیاتی کسب و کارهای در بستر داخلی و اخذ جریمه از کسب و کارهای خارجی که نیازمند قانون بود نیز پیگیری نشد که طبیعی است این لایه نیز ناکام پیش برود.
4️⃣لایه اقتصادی
در لایه ایجاد زیست بوم اقتصادی که اتفاقا سختترین بخش این ماجرا بود، بخشی از کسب و کارها متضرر شده بودند و مرکز ملی هم برآورد چند همتی از حجم خسارتها و نیاز به تزریق مالی در این بخش اعلام کرد.
وزارت ارتباطات هم طرح ۱۸ بندی برای حمایت از #کسب_و_کارهای_دیجیتال نوشت و به تصویب هیئت دولت هم رساند، اما از همان ابتدای امر به دلیل کمبود منابع این لازمه مهم، به راحتی کنار گذاشته شد. طبیعی است که با نبود حمایت اقتصادی، عدم اقناع رسانهای، خلاهای قانونی و… که ذکر کردم، تنها بخش فنی فیلترینگ و حمایت از داخلیها پیش رفت و در نتیجه این وضعیت، نارضایتی مردم و ایجاد فشار سیاسی برای بازگشایی سکوهای مسدودشده خارجی به وجود آمد.
🙈 امکان بازگشایی و جمع بندی
آخرین نکته اینکه بارها بخشهایی از نظام و حتی اطرافیان #آیت_الله_رئیسی تلاش کردند که در تصمیم مسدودسازی تجدید نظر کنند و دست کم #اینستاگرام را باز کنند، اما تقریبا در هیچ جلسهای از شوراهای عالی سهگانه و حتی جلسات بیربط به تصمیم گیری مانند شورای فرهنگ عمومی، کمیسیون محتوا و… این تصمیم رای نیاورد و به خلاف ظهور و بروز رسانهای، غالب جلسات در نهایت حکم به تدوام فیلترینگ دادند!
به این اضافه کنید مقابله پیچیده با فیلترشکنها که به جای اینکه مورد حمایت معنوی و مالی قرار گیرد، مدام تارگت تخریب و فشار رسانهای قرار میگرفت و باعث میشد که فیلترینگ هرگز کامل اجرا نشود.
بخواهم نکاتی که گفته شد را به عنوان تجربه حکمرانی جمع بندی کنم که آیا تصمیم فیلترینگ در سال ۱۴۰۱ تصمیم درستی بود یا نه؟ باید گفت که «تصمیم ملی» نیازمند «همراهی ملی» در همه ارکان حاکمیت و دولت است؛ لذا اگر در پیشبرد یک مسئله بخشهایی از سیستم به لحاظ اجرایی با شما همراه نباشند (به ویژه در جایی که نیاز به هزینهکرد اقتصادی و رسانهای وجود دارد) طبیعتا کار ابتر میماند و مجاهدتهای یک لایه به تنهایی نمیتواند کار را به سرانجام برساند و شاید به ضد خودش هم تبدیل شود.
بقیه نکات بماند اگر بعدها مجالی شد که هنوز جای توضیح دارد. اگر کسی سوال شخصی داشت در حد بضاعتم پاسخگو خواهم بود: @mhstaheri
آرشیوهای اصلی:
آیا اقدام به فیلترینگ در سال 1401 درست بود؟ قسمت اول
آیا اقدام به فیلترینگ در سال 1401 درست بود؟ *بخش دوم
